گفتگو با فراز صانعی، پژوهشگر امور ایران در سازمان دیده بان حقوق بشر

عفو بین الملل و دیده بان حقوق بشر، دو سازمان غیر دولتی بین المللی هستند که در زمینه ی ایران نیز فعالیت دارند.

در این شماره از ماهنامه ی خط صلح، با دروری دایک، مسئول میز ایران سازمان عفو بین الملل(امنستی) و فراز صانعی پژوهشگر امور ایران در بخش خاورمیانه و شمال افریقا در سازمان دیده بان حقوق بشر، در خصوص امنیت مدافعان ایرانی حقوق بشر و هم چنین وضعیت حقوق بشر در ایران به گفتگو نشسته ایم.

در مصاحبه ی مفصلی که با دروری دایک داشتیم، وی گفت که درک مسئولان در ایران از معیارهای بین المللی محدود است و این که رفتارهای خشن دولت و استفاده از زور، جای گفتگو در چهارچوب های سیاسی-اجتماعی را گرفته، خود نشانه ای است که حکومت انتظارات مردم ایران را قبول نمی کند و به رسمیت نمی شناسد. وی هم چنین معتقد است که مدافعان حقوق بشر به دلیل این که با سوالات خود، سیستم حاکم را به چالش می کشند، در معرض خطر قرار می گیرند.

فراز صانعی نیز با تاکید بر این که ، مدافعان حقوق بشر در خط مقدم مبارزه با بی ‏عدالتی و سیاست‏ های تبعیضانه ی دولت‏ ها قرار گرفته اند، می گوید: “با وجود این که لحن دولت یازدهم نسبت به دولت قبلی تغییر کرده، وضعیت حقوق بشر در ایران به صورت اساسی تغییر چندانی نکرده است.”

آقای صانعی تا چه میزان ادعاهای دولت ایران در مورد وجود آزادی و امنیت برای مدافعان حقوق بشر در ایران را واقعی می دانید؟

حقیقت این است که طی سال ‏های اخیر و به خصوص پس از سرکوب‏ گسترده ‏ای که توسط نیروهای امنیتی و اطلاعاتی پس از انتخابات بحث برانگیز سال ۸۸ صورت گرفت، مدافعان حقوق بشر از جمله وکلا تحت فشارهای شدیدی و شاید بشود گفت بی سابقه‏ای قرار گرفته ‏اند. تعداد زیادی از مدافعان حقوق بشر مانند فعالین گارگری و صنفی، مذهبی و قومی، و وکلای دادگستری که از حقوق مردم در دادگاه‏ های جزایی و انقلاب دفاع می کردند، صرفاً به دلیل تلاش ‏های قانونی و مسالمت‏آمیز خود از سوی قوه قضاییه تحت پیگرد قانونی قرار گرفتند، و بخشی از این فعالین در حال حاضر دوران زندان خود را سپری می کنند. حاکمیت همواره سازمان‏ ها، گروه ‏ها و تشکل ‏هایی که متعلق به مدافعان حقوق بشر بودند را تعطیل، پلمپ و یا غیرقانونی اعلام کرده است. کانون مدافعان حقوق بشر که توسط خانم شیرین عبادی و وکلای برجسته ی دیگری تاسیس شده بود، نمونه ‏ای از چنین سازمان ‏هایی است.

 آیا اطلاع دارید که چه تعداد فعال حقوق بشر اکنون در زندان های ایران به سر می برند؟

به راحتی می‏ شود گفت که ده‏ ها مدافع حقوق بشر (یا فعال حقوق بشر) در زندان ‏های سراسر کشور به صورت غیرقانونی محبوس اند، اما متاسفانه آمار دقیقی در این رابطه در دست ندارم. البته یکی از دلایل این است که اصطلاح “مدافع حقوق بشر” از لحاظ حقوقی (و هم چنین از دید فعالان ایرانی) تعریف دقیق یا خاصی ندارد و می‏ تواند شامل گنشگرانی که در زمینه ‏های مختلف و با انگیزه ‏های متفاوت جهت بهبود وضعیت حقوق بشر تلاش می‏کنند، باشد.

در سال ۸۸ اکثر سازمان های ایرانی مدافع حقوق بشر به طور بی سابقه ای مورد برخورد دستگاه امنیتی حکومت ایران قرار گرفته اند به طوری که بسیاری از اعضای فعال آن بازداشت شدند. آیا سازمان مطبوع شما اعتراض و یا واکنشی نسبت به این وقایع داشت؟

سازمان دیده ‏بان حقوق بشر در سال‏ های اخیر بیانیه‏ و گزارش ‏های متعددی در رابطه با افزایش فشارهای امنیتی و قضایی بر روی تشکل‏ های حقوق بشری صادر کرده است. در سال ۲۰۱۲ دیده‏ بان در گزارشی تحت عنوان “چرا آن ها رفتند…” به موضوع افزایش فشارها بر روی جامعه ی مدنی و به خصوص مدافعان و تشکل‏ های حقوق بشر پرداخت. با مراجعه به صفحه ی “ایران” سازمان دیده‏ بان، مخاطبان می‏ توانند تمام محصولات سازمان را در رابطه با این موضوع و موارد نقض حقوق بشر دیگری که توسط این سازمان مستندسازی شده است مورد بررسی و مطالعه قرار دهند.

به نظر شما چرا دولت ایران باید در این سطح گسترده به برخورد با مدافعان حقوق بشر مبادرت کند؟

البته این سوال را بهتر است از مقامات دولت ایران پرسید؛ اما بدون شک نه تنها در ایران که در سراسر جهان، مدافعان حقوق بشر در خط مقدم مبارزه با بی ‏عدالتی و سیاست‏ های تبعیضانه ی دولت‏ ها قرار گرفته و حاضر بوده ‏اند با وجود محدودیت ‏ها، موانع و خطراتی که وجود دارد، مسئولیت افشاگری موارد نقض حقوق بشر را به عهده بگیرند. ظاهرأ در خیلی از موارد دولت ‏ها احساس می ‏کنند که غیر از تهدید، بازداشت و محاکمه ی مدافعان حقوق بشر که، به صورت محکم و راسخ به آرمان ‏های خود چسبیده و در مقابل ظلم و ستم ایستاده ‏اند راه حل دیگری وجود ندارد، و آن ها حداکثر تلاش خود را می‏ کنند تا صدای مدافعان و نیز قربانیان را مسکوت ساخته و جلوی اطلاع رسانی و آگاه سازی در مورد نقش مقامات دولتی نسبت به نقض حقوق شهروندان را بگیرند. البته این موضع ‏گیری کاملاً اشتباه است اما تا آن جایی که دولت ‏ها به دلایل مختلف حاضر نیستند سیاست‏ ها، رفتارها و روش‏ های ظالمانه ی خود را بر اساس معیارهای حقوق بشری تغییر دهند، چنین نتیجه ‏گیری توسط آنان متاسفانه چندان تعجب ‏آور نیست…

آیا با روی کار آمدن دولت یازدهم در ایران، ما شاهد بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران هستیم؟

آقای حسن روحانی در طی مبارزات انتخابی خود به مشکلات و موارد نقض حقوق بشر متعددی، از جمله کاهش محیط امنیتی در دانشگاه ‏ها، کاهش محدودیت ‏ها در زمینه ی مطبوعاتی و اطلاع رسانی و غیره اشاره کرد. هرچند مسائل حقوق بشر شاید در اولویت ذهن رای‏دهندگان قرار نداشت اما عامل مهمی جهت انتخاب ایشان بود. در نامه ی سرگشاده‏ ای خطاب به مقام رئیس جمهوری که دیده‏ بان در ۱ اوت ۲۰۱۳ منتشر کرد، به وعده ‏های آقای روحانی در رابطه با بهبود وضعیت حقوق بشر در کشور اشاره شد و از ایشان تقاضا کردیم که نسبت به این وعده‏ ها عمل کنند. با وجود این که بسیاری از اقدامات اساسی جهت بهبود شرایط حقوق بشر تحت کنترل مقام ریاست جمهوری نیست و مربوط به اصلاحات اساسی در ساختار و روش کار قوه ی قضاییه و سازمان ‏های امنیتی و اطلاعاتی کشور می ‏شود، به نظر من تلاش‏ های علنی دولت یازدهم در این خصوص بسیار محدود بوده و کارهای بیش تری باید و می‏ تواند انجام شود. یکی از این کارها ایجاد گفتمان گسترده بین دولت و جامعه ی مدنی در مورد بهبود وضعیت حقوق بشر و برطرف کردن موارد نقض حقوق بشر است که البته ارائه ی پیش نویس منشور حقوق شهروندی توسط دولت یازدهم، با تمام ایراداتی که در این متن وجود دارد، می ‏تواند قدم مثبتی در این راستا باشد. ضمناً ناگفته نماند که پس از به کار آمدن این دولت یک سری اقدامات مثبتی، از جلمه آزادی تعداد معدودی از زندانیان سیاسی/عقیدتی و بازگشایی خانه ی سینما، صورت گرفت. اما نهایتاً باید گفت که با وجود این که لحن دولت یازدهم نسبت به دولت قبلی تغییر کرده، وضعیت حقوق بشر در ایران به صورت اساسی تغییر چندانی نکرده است. امیدوارم در ماه‏ های آینده شاهد چنین تغییراتی باشیم، و قوه مجریه و به خصوص مقام رئیس جمهوری نقش چشم گیرتری در این راستا ایفا کنند.

نظر شما درباره ی کمیسیون حقوق بشر قوه ی قضاییه چیست؟ آیا آن را آن طور که ادعا می شود نهادی موثر در بهبود و ارتفاع وضعیت حقوق بشر در ایران می دانید؟

متاسفانه اقدامات، رفتارها و برخوردهای این کمیسیون به خصوص در زمینه ی همکاری (یا شاید بهتر بشود گرفت عدم همکاری) با تشکل‏ های حقوق بشر سازمان ملل متحد و دفتر گزارشگر ویژه ی امور ایران، احمد شهید، نشان داده است که این کمیسیون اراده و توانایی متناسب را ندارد که جهت بهبود و ارتقاع وضعیت حقوق بشر در ایران عمل کند. یکی از دلایلی که چنین کمبود چشم گیری در نحوه ی کار این کمیسیون وجود دارد این است که، کمیسیون حقوق بشر قوه ی قضاییه طبق معیارهای بین المللی که توسط “اصول پاریس” برای تشکیل و فعالیت چنین کمیسیون ‏هایی در نظر گرفته شده است، تاسیس و عمل نمی‏ کند و طبعأ نمی ‏تواند به عنوان تشکلی مستقل و معتبر در مقابل حاکمیت فعال باشد.

آقای صانعی آیا سازمان شما امکان و یا تمایل به اعزام گزارشگر به ایران را دارد؟ چنین درخواستی سابقاً طرح شده؟ اگر طرح شده نتیجه ی آن چه بوده؟

سازمان دیده ‏بان و من فکر می کنم خیلی از سازمان‏ های دیگر حقوق بشر بر این باوراند که بدون همکاری دولت ها، تامین تغییرات و دستاوردهای سازنده، اساسی و طولانی مدت بسیار دشوار خواهد بود. در ضمن روش کار دیده ‏بان هم در انجام دادن تحقیقات حقوق بشری و هم در حمایت از قربانیان حقوق بشر همیشه نقش مهمی برای دولت‏ ها در نظر داشته است و سازمان دیده‏ بان نیز پیگیر نظرات و نهایتأ همکاری‏ دولت‏ ها جهت بهبود وضعیت حقوق بشر می‏ باشد. به این دلیل سازمان دیده ‏بان طی سال‏ های اخیر به صورت مداوم از دولت ایران درخواست کرده است که اجازه ی اعزام گزارشگران به ایران و انجام دادن تحقیقات مستقل را، بدون دخالت دولت و ایجاد محدودیت در کار، فراهم آورند. البته این تقاضا در راستای افزایش همکاری دولت ایران با سازمان ‏های حقوق بشر دیگر و نیز سازمان ملل (و به خصوص دفتر گزارشگر ویژه در امور ایران) شکل گرفته است و سازمان دیده بان عدم همکاری دولت ایران را در این رابطه به شدت محکوم کرده و خواهد کرد. تا کنون سازمان ما پاسخ مثبتی در این خصوص دریافت نکرده است اما هم چنین امیدوار هستیم که چنین مجوزی در آینده صادر شود. البته این هم ناگفته نماند که در غیر تمایل دولت ایران جهت همکاری با سازمان های حقوق بشر و اجازه ی ورود به آنان ما باید کار و تلاش ‏های خود را در زمینه ی مستندسازی، اطلاع رسانی و ایجاد فشار بر روی دولت ایران جهت بهبود وضعیت حقوق بشر هم چنان ادامه دهیم.

به عنوان آخرین سوال لطفاً بفرمایید که فعالان ایرانی حقوق بشر در داخل و یا خارج از کشور در صورت تمایل، چه طور می توانند با شما تماس بگیرند و یا چه همکاری هایی می توانند داشته باشند؟

از مهم ترین روابطی که من به عنوان پژوهشگر امور ایران برای سازمان دیده‏ بان حقوق بشر می ‏توانم داشته باشم و پرورش بدهم، ارتباط با مدافعان حقوق بشری که داخل ایران شجاعانه به فعالیت‏ های خود ادامه می‏دهند و نیز قربانیان نقض حقوق بشر است. واقعیت این است که بدون همکاری مدافعان حقوق بشر داخل کشور و نیز ارتباط مستقیم با قربانیان نقض حقوق بشر سازمان‏ های بین المللی، به خصوص در شرایطی که از ورود به کشور محروم هستند، نمی‏ توانند کار خود را به طور موثر انجام بدهند. مهم تر از آن من و همکارانم این واقعیت را نباید هیچ گاه فراموش کنیم که نهایتأ مبارزات اصلی جهت بهبود وضعیت بحرانی حقوق بشر در ایران توسط کنشگران داخل کشور صورت می گیرد. آن ها هستند که با این بحران به طور روزمره دست و پنجه نرم می کنند؛ آن ها هستند که هزینه ی سنگینی پرداختند، می‏ پردازند و خواهند پرداخت تا صدای قربانیان حقوق بشر مسکوت و پنهان نماند؛ و آن ها هستند که عامل اصلی ایجاد تحول در سیاست ‏های دولت و ترویج فرهنگ حقوق بشر در سطح جامعه خواهند بود. به این دلیل پیشنهاد من و همکارانم همیشه این است که با توجه به مسائل و محدودیت‏ های امنیتی که وجود دارد، مدافعان حقوق بشر تا آن جایی که امکان پذیر می ‏باشد با ما در تماس باشند، اطلاعات مفید را در اختیارمان بگذارند، و از ما انتظار و توقع داشته باشند که به عنوان کانال ارتباطی و در زمینه‏ های اطلاع رسانی و “آدووکسی” صدای آن ها را به گوش جامعه ی بین الملل برسانیم. برای تماس با من و یا همکارانم مدافعان و دیگران می توانند به سایت دیده بان (www.hrw.org)مراجعه کنند.

منبع :ماهنامه خط صلح