تعلل قوه قضاییه در اعطای مرخصی به زندانیان سیاسی و عقیدتی

اصغر جهانگیر»، رییس سازمان زندان‌های ایران روز ۱۹ اسفندماه اعلام کرد برای جلوگیری از شیوع کرونا ۷۰ هزار زندانی تا آن تاریخ به مرخصی رفته‌اند. این مرخصی‌ها اما تنها شامل عده معدودی از زندانیان سیاسی شده است و اکثر زندانیان سیاسی در روزهایی که شیوع ویروس کرونا موجب نگرانی گسترده شهروندان شده، بدون دسترسی به امکانات بهداشتی در زندان‌ها به سر می‌برند. خانواده زندانیان نیز نگران هستند اما پیگیری‌ بسیاری از آن‌ها برای گرفتن مرخصی عزیزانشان از زندان تاکنون بی‌پاسخ مانده است

پس از گذشت ۲۰ روز از اعلام رسمی شیوع ویروس کرونا در کشور و درخواست‌های فراوان برای اعطای مرخصی به زندانیان، این بار نوبت به گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر ایران رسید تا از مقامات جمهوری اسلامی بخواهد به دلیل شیوع این بیماری به‌طور موقت همه زندانیان آزاد شوند.

«جاوید رحمان»، در تاریخ ۲۰ اسفندماه با اظهار اینکه ایران همچنان زندانیان سیاسی و عقیدتی را در زندان نگه‌داشته، آن را واقعیتی «تاسف‌آور و آزاردهنده» نامید. آقای رحمان با اشاره به اینکه بخشی از زندانیان ایران، شامل زندانیان دوتابعیتی و خارجی هستند گفت: «اگر تاکنون به ویروس کرونا مبتلا نشده باشند. همچنان با این خطر در زندان مواجه هستند.»

دولت ایران نه‌تنها در قبال سلامت زندانیان خود، بلکه نسبت به دولت‌های دیگری که شهروندانشان در ایران در بازداشت هستند نیز موظف به پاسخگویی است. بااین‌حال، روند دادن مرخصی به زندانیان به دلایل نامشخصی بسیار کند انجام می‌گیرد و هنوز بسیاری از زندانیان سیاسی و عقیدتی، مذهبی در زندان‌های ایران به سر می‌برند.

یک زندانی زندان اوین که از هفته گذشته به مرخصی آمده است درباره وضعیت این زندان پس از شیوع ویروس کرونا به ایران‌وایر گفت: «پس از اعلام شیوع ویروس زندانیان از خانواده‌هایشان خواستند که به ملاقات آن‌ها نیایند و خودشان هم به سالن ملاقات نمی‌رفتند. این تنها کاری بود که از عهده زندانیان برای کنترل بیماری و جلوگیری از ورودش به زندان می‌توانستند بکنند اما سازمان زندان‌ها و قوه قضاییه متاسفانه نه‌تنها دادن مرخصی‌ها را به تعویق می‌اندازد بلکه حتی اعزام‌ زندانیان به خارج از زندان را هم در این مدت قطع نکرده است. مرتب زندانیان برای بازپرسی و یا دادگاه به خارج از محیط زندان اعزام می‌شوند که این به معنای خطر ابتلای زندانی به کرونا و ورود ویروس به داخل زندان است.»

به گفته این زندانی که نامش نزد ایران‌وایر محفوظ است مساله دومی که هنوز از سوی مدیریت زندان‌ها تغییر نکرده مدت‌زمان قرنطینه برای زندانیان جدید است: «در زندان اوین معمول است که هر زندانی جدید پیش از ورود به بند عمومی دو روز در قرنطینه می‌ماند و بعد به بند منتقل می‌شوند. در همان روزهای نخست اعلام رسمی شیوع کرونا در جامعه، زندانیان در نامه‌ای از رییس زندان اوین خواستند تا در این روزها مدت قرنطینه را به ۱۵ روز تبدیل کنند اما حتی به این نکته هم توجهی نشد و زندانیان جدید پس از دو روز وارد بند می‌شوند.»

اصغر جهانگیر، رییس سازمان زندان‌های ایران روز ۱۹ اسفندماه اعلام کرد برای جلوگیری از شیوع کرونا ۷۰ هزار زندانی تا آن تاریخ به مرخصی رفته‌اند. بااین‌حال هنوز اکثر زندانیان عقیدتی و سیاسی زن و مرد همچنان در زندان‌های تهران و ایران به سر می‌برند.

«انسیه دائمی»، خواهر «آتنا دائمی» فعال مدنی که در بند زنان زندان اوین به سر می‌برد در توییتر خود در اعتراض به ادعای سازمان زندان‌های ایران نوشت: «از آن هفتادهزارنفری كه قوه قضاییه اعلام كرده حتی هفت نفر هم از بند نسوان زندان اوین نبودن، حتی كسانی رو كه اسم‌هاشون توی لیست مرخصی بوده هم امروز گفتن اشتباه شده و دوباره دادستان باید بررسی كند، وضعیت قرمز و شرایط بحرانی در اینجا هیچ معنی نمیده.»

ترس از کرونا در جان زندانیان و تعویق مرخصی

تاکنون تنها تعداد اندکی از زندانیان سیاسی ازجمله «شهناز اکملی، محمود بهشتی لنگرودی از فعالان صنفی معلمان، ندا ناجی از فعالان کارگری، عبدالرضا کوهپایه از فعالان محیط‌زیست و دو روزنامه‌نگار به نام‌های مسعود کاظمی و هنگامه شهیدی» به دلیل شیوع کرونا به مرخصی آمده‌اند.

درحالی‌که به‌طور مثال بیش از ۱۰۰ درویش در زندان تهران بزرگ که ازنظر بهداشتی نیز در وضعیت نامناسبی است، به سر می‌برند. از سوی دیگر افرادی مثل «امیرسالار داودی، وکیل دادگستری، محمد نجفی، وکیل دادگستری، شش فعال محیط‌زیست، زندانیان بهایی، نوکیشان مسیحی، معترضان آبان ۱۳۹۸ و دی ۹۶، فعالان حقوق زنان، فعالان معلمان و کارگری و فعالان سیاسی» در انتظار مرخصی زیر سایه کرونا روزهایشان را با ترس از ابتلای کرونا و مرگ در جای بسته‌ای به نام زندان شب می‌کنند.

همسر یکی از زندانیان سیاسی زندان اوین نیز به ایران‌وایر گفت ۱۰ روز گذشته به آن‌ها قول مرخصی داده‌شده اما هنوز این امر انجام نگرفته است: «هفته گذشته برخی از وکلای زندانیان سیاسی اوین با آقای «وزیری»، ناظر دادیار زندان بر امور زندانیان سیاسی زندان‌های (اوین، قرچک، رجایی‌شهر و تهران بزرگ) ملاقات داشتند. در این جلسه آقای وزیری گفته که لیستی از اسامی زندانیان سیاسی که نیاز به مرخصی دارند تهیه شده است. آقای وزیری گفت نهایتا تا روز یکشنبه ۱۸ اسفند به زندانیان مرخصی داده می‌شود اما تا روز ۲۰ اسفند این اتفاق نیفتاد بنابراین مجددا وکلا روز ۲۰ اسفند به دیدن آقای وزیری رفتند، ایشان گفتند هنوز لیستی از دادستانی برای موافقت با مرخصی‌ها به دستشان نرسیده است. ظاهرا لیست ایشان هنوز در انتظار تایید معاون دادستانی است. به تعویق افتادن هر روزه و هر دقیقه مرخصی‌ها به معنای خطر جانی زندانیان است.»

به گفته همسر این زندانی در روزهای گذشته اکثر زندانیان اندرزگاه هفت به بند هشت یا چهار منتقل شده‌اند. بند هشت به گفته زندانیان ازنظر بهداشتی فاجعه‌ترین بند زندان اوین است.

در شرایطی که مغازه‌ها و داروخانه‌های بیرون زندان فاقد موادی مانند ماسک و ژل ضدعفونی‌کننده هستند دیگر نباید امیدی به وجود این لوازم در زندان‌ها داشت. مبتلا شدن یک زندانی به کرونا در فضای سربسته و فاقد امکانات بهداشتی زندان کافی است تا به‌سرعت این ویروس کل زندان را فرابگیرد.

جمعی از خانواده‌های زندانیان سیاسی با انتشار بیانیه‌ای خطاب به رییس قوه قضاییه در تاریخ هفتم اسفندماه از «اخبار نگران‌کننده در مورد شیوع ویروس کرونا در زندان‌های ایران» ابراز نگرانی کردند و خواستار مرخصی موقت عزیزانشان شدند. آن‌ها در بیانیه خود خطاب به «ابراهیم رییسی» نوشته بودند: «ما جمعی از خانواده‌های زندانیان سیاسی به‌منظور جلوگیری از وقوع یک فاجعه انسانی خواهان آزادی یا حداقل مرخصی قابل‌قبول زندانیان تا پایان دوران بحران هستیم.»

در بخش دیگری از ابن بیانیه‌ آن‌ها با اشاره به عدم امکانات بهداشتی در زندان، مقامات کشور را مسوول جان عزیزان خود خوانده بودند: «زندانیان به خاطر عدم برخورداری از امکانات بهداشتی و درمانی مناسب و قابل‌قبول و به دلیل زندگی جمعی و تنگاتنگ به‌شدت در معرض خطر ابتلا به این ویروس هستند. در صورت کوتاهی در این امر، مسئولیت هرگونه خطر احتمالی متوجه مسئولان ذی‌ربط خواهد بود.»

از بند گربه‌های اشرافی تا تبعیدگاه اوین

زندانی زندان اوین که در مرخصی به سر می‌برد با تاکید بر اینکه تنها «اندرزگاه چهار» این زندان ازنظر بهداشتی وضعیت مناسبی دارد به ایران‌وایر گفت: «در این زندان که بهشت زندان‌های ایران نامیده می‌شود فقط اندرزگاه چهار دارای وضعیت بهداشتی مناسب است آن‌هم به دلیل اینکه تمام زندانیان اقتصادی، محکومان و متهمان دادگاه‌های ویژه اقتصادی در آنجا نگهداری می‌شوند. آن‌ها پول دارند بنابراین خرج تمیزی و لوازم بهداشتی زندان می‌کنند. در این اندرزگاه صابون و ژل ضدعفونی‌کننده نیز به‌اندازه کافی وجود دارد. این اندرزگاه روزی سه بار تمیز می‌شود. اندرزگاه چهار در میان زندانیان به بند گربه‌های اشرافی معروف است؛ اما بندهای دیگر شانس چنین امتیازی را ندارند.»

به گفته این زندانی، اندرزگاه هفت اوین جای نگهداری تعدادی از محکومان مالی، تعداد اندکی از زندانیان سیاسی و بیشتر زندانیان دوتابعیتی با اتهام «همکاری با دول متخاصم» است. در این اندرزگاه اما به دلیل عدم توانایی مالی بالا چندان وضعیت بهداشتی مناسب نیست. «اندرزگاه هفت در مقایسه با اندرزگاه چهار شبیه مسافرخانه‌ای در خیابان راه‌آهن نسبت به هتل پنج ستاره‌ای وسط شهر است؛ اما ازآنجاکه مهدی هاشمی رفسنجانی در اندرزگاه هفت است یک سری امکانات را تهیه‌کرده و انصافا این امکانات برای بقیه زندانیان را فراهم کرده است مانند داشتن کتابخانه بزرگ و مجهز که حاصل پیگیری‌های مهدی هاشمی است اما نظافتش چندان تعریفی ندارد.»

در این بند «احمدرضا جلالی، پزشک محکوم به اعدام، مسعود مصاحب، کامران قادری، انوشه آشوری، مراد طاهباز، مسعود کاظمی تا پیش از مرخصی، اسماعیل عبدی و محمود بهشتی لنگرودی» تا پیش از مرخصی به سر می‌برند.

طبق گفته این زندانی، دو هفته گذشته بسیاری از زندانیان این اندرزگاه به اندرزگاه «چهار و هشت منتقل شدند.»

اما ظاهرا طبق اخبار تاییدنشده، کرونا حتی در بند چهار هم وارد شده است. فرزند «مسعود مصاحب»، شهروند دوتابعیتی ایرانی- بریتانیایی که به اتهام همکاری با دول متخاصم با حکم ۱۰ سال زندان به سر می‌برد در حساب کاربری توییتر خود روز ۲۰ اسفندماه نوشته است پدرشان به بند چهار اوین در همین روز منتقل‌شده که دو زندانی مبتلابه کرونا در این بند وجود دارد که یکی از آن‌ها فوت شده است.

مسعود مصاحب تا چند روز پیش در اندرزگاه هفت زندان اوین بود اما در تاریخ ۲۰ اسفند به بند چهار منتقل شده است بندی که بند پولدارها و تمیزترین بند زندان اوین معروف است اما ظاهرا کرونا به این بند هم وارد شده است.

اخبار ورود ویروس کرونا به داخل زندان‌ها ازجمله اوین در حالی مطرح می‌شود که «غلامحسین اسماعیلی»، سخنگوی قوه قضاییه ایران روز ۱۳ اسفندماه احتمال ابتلای زندانیان سیاسی به ویروس کرونا را تکذیب کرده و خبرهای در این مورد را «فضاسازی» خوانده بود.

به گفته زندانی سابق زندان اوین، اما اندرزگاه هشت و اندرزگاه «زیر یک» که زیر قرنطینه زندان قرار دارد، ازنظر بهداشتی و امکانات در وضعیت بدی به سر می‌برد. او اندرزگاه هشت را «تبعیدگاه زندان اوین» می‌نامند: «من مدتی در اندرزگاه هشت بودم. ساس رویت راه می‌رود، غیر از ساس، عنکبوت و سوسک و حشرات بسیاری وجود دارد. این بند بسیار کثیف است. نظافت در این بند فاجعه است. چند اتاق کوچک با راهروهای باریک دارد، درواقع این بخش زندان اوین قبلا بخش اداری بود. در زمان لاجوردی این بخش ساختمان مربوط به اجرای احکام می‌شد. در این بند شما آسانسور هم می‌بینید البته غیرقابل استفاده است. در اتاق‌های کوچک این اندرزگاه که تقریبا ۹ متر هستند، حدود ۱۵ نفر زندگی می‌کنند؛ یعنی هر اتاق دارای پنج تخت سه‌طبقه است. بیشتر زندانیان این بند جرایم مالی دارند و یا زندانیان سیاسی هستند که در کف خیابان دستگیر شده‌اند، شامل محکومان دی ۱۳۹۶ و بقیه اتفاقات. در این بند اکثر زندانیان ازنظر اقتصادی ناتوان هستند.»

طبق اطلاعات این زندانی بند دیگری به‌تازگی در زندان اوین اضافه شده که بیشتر «ترنس‌ها» را در آن جا داده‌اند: «ترنس‌ها تا پیش از یک ماه پیش در بند امنیتی ۲۴۰ که تحت کنترل وزارت اطلاعات است، نگهداری می‌شدند اما از یک ماه پیش به بند زیر یک منتقل شدند. بند زیر یک، زیر بند قرنطینه زندان اوین قرار دارد. درواقع ۱۵ پله پایین‌تر از بند قرنطینه، من نمی‌دانم چرا ترنس‌ها را‌ آنجا جا داده‌اند اما ازنظر امکانات این مکان فاجعه است، زندانیان در زیرزمین با یک حیاط خیلی کوچک و بدون آفتاب به سر می‌برند. در حال حاضر تقریبا حدود ۵۰ ترنس در این بند وجود دارند.»

این‌ها تنها بخشی از اطلاعات دریافتی از وضعیت یک زندان در ایران است که به تعبیر زندانیان بهشت زندان‌های ایران است. وضعیت بهداشتی و امکانات به‌مراتب در زندان‌های رجایی‌شهر کرج، قرچک ورامین و تهران بزرگ (فشافویه) و زندان‌های شهرستان‌ها وخیم‌تر است.

در حال حاضر در بند زنان زندان اوین زندانیانی چون «نسرین ستوده، نازنین زاغری، نیلوفر بیانی، آتنا دائمی، منیره عرب‌شاهی، ارس امیری، یاسمن آریانی، صبا کرد افشاری، راحله احمدی، لیلا حسین‌زاده، مریم اکبری منفرد، فاطمه مثنا، سپیده کاشانی، زهرا جمالی و …» حضور دارند. برخی از آن‌ها مانند «مریم اکبری‌منفرد» از زمان بازداشت (دی‌ماه ۱۳۸۸) تاکنون حتی از یک روز مرخصی هم بی‌بهره بوده است.

بعضی فعالان مدنی زن نیز به زندان‌های شهرستان‌ها منتقل شده‎‌­اند، زندان‌­هایی که گفته می‌شود ازنظر بهداشتی امکانات به‌مراتب کمتری از زندان اوین دارند.

«زینب جلالیان»، فعال کرد بیمار که از زمان بازداشت (۱۳۸۸) تاکنون با مرخصی او موافقت نشده است در زندان خوی به سر می‌برد.

«نرگس محمدی»، فعال حقوق زنان با حکم ۱۰ سال در زندان زنجان است. چند روز پیش مادر او در نامه‌ای خطاب به رییس قوه قضاییه با اظهار اینکه این زندان فاقد هرگونه امکانات بهداشتی است نوشته بود فرزندش توسط یک زندانی متهم به جرم مالی و قتل، به تجاوز جنسی و مرگ تهدید شده است.